Van Vollenhovenkade

Dat het in het leven niet altijd loopt zoals het misschien zou moeten, bewijst het levensverhaal van Cornelis van Vollenhoven. Niet dat zijn leven een aaneenschakeling van tegenslag en narigheid was, maar van een leien dakje ging het ook niet bepaald. Rode draad in het laatste deel van zijn leven is het geschil tussen de universiteit van Utrecht en de, door Van Vollenhoven zo geliefde, universiteit van Leiden.

Toen hij in 1901 te Leiden tot hoogleraar werd benoemd, werd zijn werkterrein het adatrecht van Nederlands-Indië. Van Vollenhoven is de grondlegger van de adatrechtwetenschap in Nederland. Adat (een van oorsprong Arabisch woord) betekent, vertaald uit het Indonesisch: gewoonte of overgeleverd gebruik. Dus het adatrecht mag gezien worden als een 'ongeschreven' volksrecht. Niet in het minst door het verschijnen van 'Het Adatrecht van Nederlands-Indië' (2 delen) kreeg ook de rechtenfaculteit - na de grootse prestaties van de bètafaculteiten van de universiteit - hoger aanzien.

Conflict
Cornelis van Vollenhoven ontpopte zich tot een groot kenner van Indonesië en het Indonesisch recht en streefde als één van de eersten naar zelfbestuur voor de regio. Zijn moderne denkbeelden werden niet door iedereen met open armen ontvangen. Dit blijkt als de universiteit van Utrecht in 1925 start met een eigen indologische opleiding die veel conservatiever van opzet is. Deze vindt dan ook veel medestanders in het feit dat de kolonie vooral door Nederland bestuurd dient te blijven met als onderbouwing dat alle rijkdom in de kolonie te danken was aan het voortvarend Nederlands bestuur. Hoewel achteraf gebleken is dat die onderbouwing toch wel erg scheef ging en dat de toestand van met name de Indonesische bevolking helemaal niet zo rooskleurig was, kreeg de Utrechtse faculteit toch flink wat aanhangers.

Maar ook Van Vollenhoven had medestanders (bijvoorbeeld islamkenner Christiaan Snouck Hurgronje). Toch werden zijn denkbeelden vaak overschreeuwd door die van de conservatieven. Het conflict tussen beide universiteiten dreigde te escaleren. Van Vollenhoven heeft zich zoveel mogelijk afzijdig willen houden maar toch was deze gang van zaken een aanval op zijn denken, zijn overtuiging van het belang van een zelfstandig Indonesië.

Het conflict heeft hem gebroken. Pas na zijn dood werd het gewicht van zijn denkbeelden duidelijker, toen ook bleek dat Indonesië voor Nederland niet behouden kon blijven. De Indonesiërs waren toe aan zelfbestuur en onafhankelijkheid.

Cornelis van Vollenhoven was hoogleraar - zoals het officieel heet - in het Adatrecht van Nederlands-Indië en het Staats- en Administratief recht van Nederlands-Indië, Suriname en Curaçao. Vanaf 1901 tot zijn vroege dood op 29 april 1933 heeft hij deze functie bekleed.

Rechtvaardigheid
Van geboorte was Van Vollenhoven een Dordtenaar. Hij werd geboren op 8 mei 1874. Zijn moeder, Maria Elisabeth Rijshouwer, overleed toen Cornelis nog maar 3 jaar oud was. Op 11-jarige leeftijd overleed ook zijn vader, Jan Willem van Vollenhoven. Daardoor werden Cornelis en de drie andere kinderen wees. Juffrouw Van Pesch, de huishoudster, had beloofd voor de kinderen te blijven zorgen. Daardoor kon het ouderloze gezin bijeen blijven.

Eenmaal op het gymnasium werd Cornelis de protégé van rector dr. S.J. Warren. Warren was zeer goed te spreken over de leergierige Cornelis. Van Vollenhoven doorliep zonder enige moeite zijn schooltijd en gaf te kennen een studie in de Oosterse talen in Leiden te ambiëren. Warren had de jonge Van Vollenhoven jarenlang kunnen observeren en besloot hem te wijzen op zijn sterke gevoel voor rechtvaardigheid. Hij adviseerde Cornelis de richting van de rechten te kiezen.

Op 17-jarige leeftijd komt Cornelis naar Leiden, behaalt daar in 1895 zijn doctoraal rechten, in 1896 zijn kandidaats semitische talen en in 1897 zijn doctoraal in de staatswetenschappen. In 1898 promoveert hij op het proefschrift 'Omtrek en inhoud van het Internationale Recht'.
In de korte tijd tussen zijn promotie en zijn aanstelling tot hoogleraar werkt hij bij het departement van Koloniën als particulier secretaris.

Eredoctoraat
Van Vollenhoven kan gezien worden als een zeer belangrijk wetenschapper. Voor zijn uitmuntende werk werd hij dan ook regelmatig onderscheiden. Zo ontving hij de prestigieuze Thorbeckeprijs, ontving hij de Orde van de Nederlandse Leeuw en kreeg hij een eredoctoraat van de Universiteit van Amsterdam. Ook door zijn leerlingen werd hij op handen gedragen. Hij was een zeer bescheiden maar prettig mens in de omgang en een trouwe vriend. Zo behoorde onder andere Johan Huizinga tot zijn schare ‘trouwe vrienden’. Van Vollenhoven heeft zich in zijn vrije tijd veel beziggehouden met het leven en werken van Hugo de Groot, de grondlegger van het volkenrecht. En biografie over 'Grotius' was zijn doel. Van Vollenhoven bleef ongehuwd.

Geruisloos verscheiden
Toen hij eind maart 1933 zijn einde voelde naderen had hij een korte wilsbeschikking geschreven, die eigenlijk hier op neerkwam dat ‘zijn verscheiden geruchtloos moest zijn’. Dit schreef Henriëtte L.T. de Beaufort in haar biografie over Van Vollenhoven (Cornelis van Vollenhoven 1874-1933, Henriëtte L.T. de Beaufort. Haarlem 1954, H.D. Tjeenk Willink & Zn). In één van de laatste alinea's van deze biografie schrijft ze: "Dinsdag, de tweede mei, tegen het vallen van de avond, op het schemeruur, een kleine stoet die langs de Haarlemmerweg en Poelgeest, achterom, het kerkhof rondom het Groene Kerkje van Oegstgeest bereikt. Dit uur van de dag is door de heengegane gewenst. Geen begrafenistumult. Een groepje beproefde vrienden om de geopende groeve. Stilte alom. Slechts een friskrachtige lentebries suist in de hoge luchten en schudt de populieren."

Bronnen:
-Cornelis van Vollenhoven 1874 - 1933 (H.T.L. de Beaufort)
-De Leidse Universiteit 1928-1946, vernieuwing en verzet (mr. P.J. Idenburg)
-De Leidse Universiteit in heden en verleden (dr. J.J. Woltjer)
-Een Adatwetboekje voor heel Indié (C. van Vollenhoven)
-Jaarboekje Vereniging Oud Leiden 1934: in memoriam door J. Huizinga
-Leidsch Dagblad
-Miskenning van het Adatrecht, vier voordrachten...(C. van Vollenhoven)
-Nieuw Nederlands Biografisch Woordenboek
-Pallas Leidensis MCMXXV (div. auteurs)
-Wikipedia
-Winkler Prins Encyclopedie