De Venijnboom: "De boom des doods" geeft hoop voor leven

In de tuin van Zoeterwoudse Singel 40 staat een naaldboom, een Venijnboom (Taxus baccata, L.). Het is een betrekkelijk klein exemplaar. Deze soort is een langzame groeier. De stamdoorsnede van oude bomen is vaak niet meer dan 1,25 meter terwijl de hoogte ongeveer 10-15 meter bedraagt. Aangezien de Taxus ouder kan worden dan tweeduizend jaar hebben we aan de Zoeterwoudse Singel met een "jonkie" te maken. In Schotland groeit de mogelijk oudste Europese Taxus, een boom van drieduizend jaar.

De naalden van de wintergroene boom zijn breder en zachter dan die van sparren. Ze zijn glanzend donkergroen en 1,5-3 cm lang. De bomen hebben meestal Úf alleen mannelijke Úf alleen vrouwelijke bloeiwijzen. De bloemen bevinden zich in de oksels van de naalden aan de takken van het vorige jaar. De vrucht is rood/paars en omgeven door een doffe scharlaken mantel in de vorm van een napje ter grootte van een erwt. Biologen noemen zo'n vrucht een schijnbes.

De Taxus behoort tot de oudste boomsoorten die in onze streken voorkomen. Het is een inheemse soort. Het voorkomen van de Taxus in Noord West Europa dateert al van heel lang geleden. Er zijn takken gevonden uit de laatste periode van het Plioceen, dat is de periode voor de ijstijden, meer dan één miljoen jaar geleden.

Het harde hout van de Taxus werd vroeger gebruikt voor het maken van bogen. In de mythologie was de Taxus aan de jachtgod, boogschutter en skiloper Ullr gewijd. Zijn boog was van taxushout gemaakt. Bij veel oude kastelen vindt men nog Taxusbomen; zij werden daar geplant om de jachtgod gunstig te stemmen en hun hout voor bogen te gebruiken. Vanwege het gebruik van het hout voor bogen zouden er in het verleden zelfs plaatselijke oorlogen om het bezit van Taxusbosjes zijn gevoerd. Ook de gemeente Leiden heeft langs zijn grenzen Taxusbosjes groeien, bijvoorbeeld in de Leidse Hout. Het is daarom maar gelukkig dat we tegenwoordig geen bogen meer gebruiken. De aanwezigheid van Taxusbosjes rond de gemeentegrens zou anders een extra twistpunt kunnen zijn tussen Leiden en de omringende gemeentes.

Door de historie heen werd deze boom als boom des doods beschouwd. Runderen en paarden die aan de twijgen/naalden knabbelden stierven. Ook voor de mens is de Taxus giftig. Indianen gebruikten het gif voor de punten van hun pijlen. Niet alleen de naalden maar ook de pitten uit de bessen en het hout bevatten het narcotiserende gif taxine. Van de bes is het zachte rode omhulsel om de pit echter niet giftig. Met het opeten van deze zaadhuid kan men niet voorzichtig genoeg zijn! Er zijn ook dieren waarvoor deze boom niet giftig is, bijvoorbeeld aaltjes, sommige soorten insecten en elanden.

De laatste jaren is in toenemende mate aandacht voor de Taxus als bron voor medicijnen. In de homeopathie gebruikt men de verdunde giftige substantie zodanig dat de schadelijke dodelijke werking in een heilzaam effect wordt omgezet. In het Leidsch Dagblad van 12 november stond een interview met onze wijkbewoner professor Pieter Baas: "de dynamische beheerder van de schatten in de Nederlands herbarium". Hij is wetenschappelijk directeur van het herbarium. In enthousiaste bewoordingen vraagt hij aandacht voor plantenverzamelingen en het belang van onderzoek in herbaria: " Het is kortzichtig te veronderstellen dat in herbaria geen toegepast onderzoek wordt gedaan. Neem het anti-kankermedicijn taxol. Ooit gevonden in een zeer zeldzame Taxussoort in CaliforniÎ. Dus vrijwel niet aan te komen en onbetaalbaar. Dank zij de kennis van systematici was bekend dat deze soort nauw verwant is aan de huis-tuin-en keuken Taxus baccata. Ook deze soort bleek taxol te bevatten, die als leverancier kon worden aangeboord".

Gelukkig hoeft men de boom niet te kappen om taxol te winnen; deze stof zit ook in de naalden. Met behulp van de taxol geeft de boom des doods, de Venijnboom, een aantal mensen weer hoop op leven!