De Meelbes
Door Rinny Kooi
Goed voor vogels, ook goed voor onze buurt Sa, merel, lijster, kwalster, In de lente bloeien ieder jaar in diverse straten in onze wijk Meelbessen (Sorbus aria (L.) Crantz). Ik noem de De Laat de Kanterstraat en de Gijselaarstraat. Ze groeien ook in de Hugo de Vriesstraat; een relatief groot exemplaar staat in die straat voor nummer 12. De Meelbes is vanwege de compacte vorm en het bescheiden formaat een boom die relatief weinig ruimte neemt. Ook vraagt de boom weinig verzorging. Daarom wordt hij vaak als straatboom aangeplant. Het is een soort Lijsterbes en verwant aan onze inlandse Lijsterbes (Sorbus aucuparia L.) Ook deze boom is hier en daar in onze wijk te vinden, bijvoorbeeld voor Huize Lidwina aan de Zoeterwoudsesingel. De bloemen en vruchten van beide soorten lijken op elkaar maar de bladeren zijn heel anders (zie fig.1+2). De onderzijde van de bladeren van de Meelbes zijn viltig en dat maakt de boom aantrekkelijker voor 'het oog'. Beide soorten bloeien in mei en juni. De bloemen zitten in schermen en zijn zowel mannelijk als vrouwelijk. Ze geuren sterk; sommige mensen houden niet van die lucht. De geur trekt insecten aan voor de bevruchting wat in het najaar veel vruchten oplevert (zie fig. 2). Lijsterbessoorten zijn verwant aan appelbomen en hun bessen hebben net als appels een klokhuis en een neusje. Lijsters In de kruidengeneeskunde zijn de vruchten van de Lijsterbes prominent aanwezig. Ze bevatten veel sorbitol, een alternatief voor suiker. Deze zoetstof stimuleert de galwerking maar kan ook gebruikt worden voor het bereiden van jam. De bessen bevatten veel vitamine C en werden vroeger gebruikt als middel tegen ziektes, met name tegen scheurbuik. Het hout van de Sorbus-soorten wordt gebruikt voor meubels en houtsnijwerk maar ook voor duim- en meetstokken waarmee bijvoorbeeld de Meelbes en de Lijsterbes kunnen worden opgemeten. Volgens de literatuur kunnen beide soorten zelfs wel 20 meter hoog worden. Als we de bomen van beide soorten in onze wijk opmeten blijkt dat geen van alle de 20 meter haalt. In het algemeen worden er Sorbus-soorten gekweekt die geschikt zijn voor relatief smalle straten en die daarom niet al te groot en hoog, en zeker geen 20 meter, mogen worden. Ook worden de bomen van nature niet zo erg oud. Als er via het internet naar de Meelbes gezocht wordt, blijkt bovendien dat in diverse plaatsen heel vaak een kapvergunning voor deze soort wordt aangevraagd en verleend. Het is om zo te zeggen geen boom die geplant moet worden voor het nageslacht. Stadsbomen Stadsbomen, die zijn aangeplant tussen straatstenen, hebben niet altijd de beste standplaats en zijn daardoor gevoeliger voor een ziekte en plagen, zoals van luizen, rupsen van vlinders of motten en spint. Een andere grote boosdoener is bacterievuur. Deze ìboomziekteî komt ook in onze wijk voor. De bacterie veroorzaakt verdorring van bebladerde twijgen en bloeiwijzen. Volgens E.J. Weeda et al. (zie de oecologische flora) wordt bacterievuur veroorzaakt door een bacterie (Erwinia amylovora) die de boom binnendringt op plaatsen waar deze beschadigd is (o.a. door insectenvraat). Ook door snoei kan de bacterie worden verspreid. Veel planten die net als deze Sorbus-soorten tot de Rozenfamilie behoren (met name Peren) gaan vaak binnen zeer korte tijd dood. Bij de Meelbes verloopt het ziekteproces echter zeer langzaam. Zieke Sorbus-soorten worden vaak gerooid, ook in onze wijk. En ze waaien ook om. Dat gebeurde met de Meelbes uit de De Laat de Kanterstraat waarin ik in 2004 de zeldzame paddestoel de Ruige weerschijnzwam (Inonotus hispidus (Bull. ex Fr.) Karst) ontdekte (zie de wijkkrant van september 2003). Deze zwam was het vruchtlichaam van een bepaalde schimmel die in de boom zat. Daarom hoopte ik die zwam na een jaar ook weer te zien. Door het omwaaien is dat helaas niet gebeurd. Lijsterbes in Europa De Meelbes, Sorbus aria, is ingevoerd en hoort eigenlijk thuis in Zuid- en Midden Europa, Ierland en Groot BrittaniÎ. Dichtbij Nederland, in de Ardennen, komt hij nog van nature voor. In ons land zijn tegenwoordig in de natuur wel verwilderde exemplaren te vinden. Gezien hun aantrekkelijkheid voor vogels is dat geen wonder. Demonen en wijsheid Doordat de vogels op de bessen afkomen wordt de vogelrijkdom in onze wijk vergroot. Als de boom bloeit of in bessen staat, wordt de omgeving en dus ook onze wijk mooier. En als Lijsterbessen daadwerkelijk demonen kunnen afschrikken en tuinen beschermen moet de toekomst van onze wijk met alle aanwezige Sorbus-soorten wel probleemloos zijn. Laten we het hopen!
al dat averesschenooft veroorbaart, hier!
(Guido Gezelle, 1830-1899)
In de herfst zijn de rijpe bessen vaak snel verdwenen. Ze zijn geliefd bij vogels, met name Lijsters vinden ze heerlijk. Dat brengt ook Gezelle in zijn woorden tot uiting. De Latijnse naam van de inlandse boomsoort is aucuparia. Aucuparia komt van het Latijnse aucupor wat vogelvangst betekent. Vroeger gebruikten vogelvangers de bessen als lokaas om Lijsters mee te vangen. De vruchten van de Meelbes zijn melig. Vandaar ook de Latijnse naam aria, wat melig betekent. De vruchten worden veel door vogels gegeten en ook door hen verspreid. Het woord Sorbus in de naam komt van sorbere; dat betekent drinken. In de loop der tijd zijn de bessen van diverse Sorbus-soorten voor diverse dranken, bijvoorbeeld brandewijn, gebruikt.
De Merenwijk kent een buurt waar de straatnamen naar diverse soorten bessen zijn genoemd. Zo is er een straat met de naam Lijsterbes. Het zou natuurlijk mooi zijn als in straten die genoemd zijn naar een boom deze daar ook groeit. Dat is in de Lijsterbes niet het geval. Maar gelukkig staat er in één voortuin nog een Lijsterbes!
De inlandse Lijsterbes, Sorbus aucuparia, groeit in heel Europa. Wat de vorstbestendigheid van knoppen en stam betreft overtreft deze soort alle andere boomsoorten. Daardoor groeit hij in het noorden van Europa zelfs tot aan de Noordkaap.
In de folkloristische literatuur wordt vaak over de Lijsterbes geschreven. De lijsterbes is het zinnebeeld voor wijsheid, kracht en beschermt tegen het kwaad. Volgens een oude Ierse legende zou de vrouw zijn ontstaan uit een Lijsterbes. De boom werd hier en daar als Heilige boom vereerd. In de Schotse Hooglanden werd de Lijsterbes geplant tegen tovenarij. De Lijsterbes werd vroeger vaak op kerkhoven als toverboom geplant en ook om demonen af te schrikken. Een Lijsterbes zou in elke tuin moÈten staan als ìthuisî voor de elfjes die uw tuin zullen beschermen.
